ماهر، زبردست، هنرمند و چیره‌دست معادل‌هایی است که برای واژه‌ی حرفه‌ای بکار برده‌اند و حرفه‌ای‌گرایی یعنی گرایش داشتن به حرفه‌ای شدن. حرفه‌ای‌گرایی در روابط‌عمومی یعنی می‌خواهیم در روابط‌عمومی هنرمندانه و ماهرانه عمل کرده و وظایف و مأموریت‌های خود را به گونه‌ای در مسیر اهداف سازمان، برنامه‌ریزی کرده و انجام دهیم تا به فهم مشترک با ذینفعان و مخاطبانمان برسیم.
برای بررسی اقدامات روابط‌عمومی و اینکه حرفه‌ای است یا خیر باید شاخص‌‌ها و زیرشاخص‌هایی داشته باشیم. به عبارت دیگر، استاندارد کار روابط‌عمومی باید تعریف شود و این همان پاشنه آشیل روابط‌عمومی در کشور ماست. اگر چه تلاش‌های فردی قابل تقدیر و البته جسته و گریخته، در زمینه استاندارد کردن فرآیندهای کاری روابط‌عمومی ایرانی انجام شده اما کافی نبوده و فاقد تعاریف و روندهای مشخص و قابل اندازه‌گیری هستیم. نمایندگان دانشکده‌هایی که روابط‌عمومی تدریس می‌کنند، دبیرخانه شورای اطلاع‌رسانی دولت، انجمن روابط‌عمومی ایران، انجمن متخصصان روابط‌عمومی و نمایندگان بخش خصوصی، می‌توانند ترکیب مناسبی برای تبیین و معرفی استانداردهای روابط‌عمومی باشند.
پیش از این نوشته‌ام که انسان‌های پیشرو، موفق و مشهور، باعث کارآمدی، بزرگی و شهرت علم و دانش مورد علاقه‌شان شده‌اند و چه بسا علاقه‌مندان زیادی نیز آنها را الگوی خود قرار داده‌اند. بنابراین اگر بگوییم رمز و راز پیشرفت، تعالی و پیشی گرفتن علوم از یکدیگر را باید در عامل «نیروی انسانی» جست‌وجو کرد، بیراه نگفته‌ایم.
در روابط‌عمومی حرفه‌ای، نیروی انسانی ماهر قادر خواهد بود با اقدامات هوشمندانه، ضمن به رخ کشیدن قدرت تأثیرگذاری و کارآمدی تاکتیک‌ها و تکنیک‌هایی که در انجام وظایفش به کار می‌گیرد، اعتماد مدیر ارشد، سایر مدیران و کارکنان را به خود جلب کرده و مورد حمایت ذینفعان و مخاطبان سازمان نیز قرار گیرد.
ممکن است گفته شود هر کس که از طریق اشتغال در حوزه روابط‌عمومی کسب درآمد کرده و زندگی خود را تأمین می‌کند حرفه‌ای است. این هم نوعی از تعریف حرفه‌ای بودن است اما نقطه ایده‌آل نیست. بالاخره، هر کس در حوزه‌ای مشغول است و برای سامان دادن به وضعیت معیشتی خود، درآمدی کسب می‌کند. اینکه برخی موفق، برخی تا حدودی موفق و برخی ناموفق هستند حکایت از آن دارد که برای رسیدن به نقطه ایده‌آل به آمادگی بیشتری نیاز است.
در این فرصت، پیشنهاداتی برای تبیین زیرشاخص‌های یکی از مهم‌ترین شاخص‌های روابط‌عمومی حرفه‌ای یعنی «نیروی انسانی» ارائه خواهم کرد.
۱- منظم
ماهیت کار در روابط‌عمومی، سخت و استرس‌زاست. نظم، بهترین مسکن برای غلبه و یا کاهش استرس فعالان روابط‌عمومی است. مواجهه با مخاطبان سازمان، مراوده دائمی با مدیران ارشد، دیدار با خبرنگاران و مدیران رسانه‌ها، حضور در مجامع و گردهم‌آیی‌های عمومی و تخصصی، سفر‌های متعدد کاری، برگزاری نمایشگاه‌ها و مراسم و انجام وظایفی از این دست، نشان‌دهنده تنوع کار و وظایف و بیانگر الزام به رعایت دقیق نظم است. نیروی انسانی حرفه‌ای روابط‌عمومی به خوبی می‌داند قبل، حین و پس از هر رویدادی که در حیطه وظایفش بشمار می‌رود باید نظم را رعایت کند.
حضور به هنگام و خروج به موقع از برنامه‌ها، رعایت حریم و حرمت افراد، مقید بودن به آداب تشریفات در دیدارها و گفت‌وگوها، آراستگی و پوشش ظاهری مناسب و وفاداری به جدول زمانبندی برنامه‌ها از نمادهای بارز رعایت نظم است.
۲- یادگیر
اگر شخصی تمایل به یادگیری مستمر ندارد بهتر است قید ورود به روابط‌عمومی را بزند. حافظه فعالان روابط‌عمومی خوب به یاد دارد که به دلایل متعددی در دوره‌ای از تاریخ سازمان‌ها بویژه پس از انقلاب، نیروی انسانی فاقد انگیزه برای یادگیری، غیرمتخصص و مازاد از سوی واحدهای مختلف سازمان روانه روابط‌عمومی می‌شدند. وجود چنین نیروهایی در روابط‌عمومی سازمان‌ها تصویری از غیر تخصصی بودن این واحد تولید کرد که هنوز هم به طور کامل تغییر نکرده است. اما از دهه ۷۰ که رایانه بر روی میز کارکنان قرار گرفت این روند کندتر شده است. فراگیر شدن امواج صفر و یک در قالب تکنولوژی‌های نوین اطلاعات و ارتباطات، فرصت مناسبی پیش روی نیروهای شاغل در روابط‌عمومی قرار داد تا با یادگیری مستمر، خود و شغلشان را ارتقاء داده و اثربخش‌تر شوند.
سرعت تغییرات فناورانه در سال‌های اخیر به گونه‌ای است که اگر نیروی شاغل در روابط‌عمومی، پیشرو و سرآمد یادگیری و انتقال آموخته‌های خود به سازمان نباشد، حرفی برای گفتن نخواهد داشت. دامنه یادگیری نیز، دو بخش عمومی و تخصصی را شامل می‌شود.
۳- پایبند به اخلاق حرفه‌ای
پایبندی فعالان روابط‌عمومی به اخلاق حرفه‌ای از مهم‌ترین ویژگی‌های یک متصدی، کارشناس و مدیر روابط‌عمومی حرفه‌ای است. اگر چه در این زمینه هم نیاز به تدوین نظام اخلاقی مورد اجماع گروه‌ها و انجمن‌های تخصص در کنار مرامنامه‌های بین‌المللی موجود داریم اما صداقت، وجدان کاری، حفظ و تلاش برای تعالی ارزش‌های سازمانی از یک سو و رعایت حقوق مردم و مخاطبان سازمان، پرهیز از جعل واقعیت و دروغ‌گویی در اطلاع‌رسانی و رفتار در چارچوب‌های قانونی و ملی و بومی از مواردی است که به خوبی، دلالت بر عملکرد حرفه‌ای و یا غیرحرفه‌ای افراد دارد. آنچه واضح است، افراد با رعایت اخلاق حرفه‌ای بر اعتبار و ارزش خود افزوده و تلاش می‌کنند به بهترین شکل ممکن، وظایف و مسؤولیت خود را انجام دهند.
۴- خلاق و پیشنهاددهنده
چند دلیل عمده وجود دارد که نیروی حرفه‌ای شاغل در روابط‌عمومی را در صورت برخورداری از عنصر خلاقیت، از دیگران متمایز می‌کند. توقع و سلیقه متفاوت ذینفعان و مخاطبان سازمان، طلب می‌کند برنامه‌ریزی‌های روابط‌عمومی، مبتنی بر ظرافت و خلاقیت باشد تا در جلب و جذب آنها بیشترین کارکرد و اثربخشی را شاهد باشیم. از سوی دیگر، روابط‌عمومی مأموریت‌های متعدد، متنوع و گاهی تکراری دارد. مناسبت‌های تقویم رسمی کشور از آن دست برنامه‌هایی است که هر سال در سازمان‌ها گرامی داشته شده و تکرار می‌شوند. خلاقیت، موجب خواهد شد به دور از قالب‌های تکراری و کسل‌کننده به ارائه برنامه‌های خود پرداخته و همراهی گروه‌های هدف را با خود داشته باشیم. پیشنهادهای نیروی انسانی خلاق، جذاب، اثربخش و راهگشا خواهد بود.
۵- مسئله یاب
مسئله‌یابی در سازمان، از آن دست مسائلی است که نیروی انسانی حرفه‌ای در روابط‌عمومی نمی‌تواند نسبت به آن، بی‌تفاوت باشد و حداقل، یافتن بخشی از مسائل عمده سازمان، بر عهده اوست. اگر در سازمانی، مسئله‌ها شناخته شده، اولویت بندی و به دغدغه تبدیل شوند، راه حل غلبه بر آنها هم پیدا خواهد شد. مسئله‌یابی و تلاش برای یافتن راه‌حل‌های ارتباطی علاوه بر آنکه، حکایت از پویایی و در جریان بودن سازمان دارد، سهم و جایگاه روابط‌عمومی را در معادلات و کلان سازمان، ارتقاء می‌دهد. به برنامه‌محور شدن روابط‌عمومی کمک کرده و زمینه‌های بروز نوآوری و ارزش‌آفرینی برای روابط‌عمومی را بیش از پیش، فراهم می‌کند.
۶- مستندساز
ممکن است مستندسازی فعالیت‌های یک سازمان، اختیاری بوده و در اولویت مدیرانش نباشد اما در این گونه سازمان‌ها نیز موضوع مستندسازی در واحد یا اداره کل روابط‌عمومی باید یک اجبار تلقی شود. یک فعال روابط‌عمومی حرفه‌ای، کارش را خاتمه یافته تلقی نمی‌کند مگر آنکه شناسنامه، سوابق و اسناد آن کار را گردهم آورده و از جهت شکل و محتوا آن را مستند کرده باشد. او با این کار خود، علاوه بر غنی شدن آرشیو عملکرد روابط‌عمومی، باعث خواهد شد ارزیابی، ارتقاء، پرهیز از موازی کاری و حفظ تجارب در روابط‌عمومی، ممکن شود. در این صورت لازم نیست برای هر برنامه و مناسبتی، وقت و انرژی مکرر صرف شود تا به شناخت وظایف، تقسیم کار، جدول زمانبندی و تعیین مسؤولیت‌ها بپردازیم بلکه با مرور بر آنچه گذشته، می‌توان به نقاط ضعف و قوت رسید و در کمترین زمان ممکن، اصلاحات لازم را انجام داد.
۷- عضویت در انجمن های تخصصی یا صنفی
عضویت در انجمن‌های تخصصی یا صنفی یکی از ویژگی‌های و زیرشاخه‌های مهم حرفه‌ای بودن نیروی انسانی شاغل در روابط‌عمومی است. انجمن‌ها و مجامع تخصصی یا صنفی از جمله مراکزی محسوب می‌شوند که گذشته، حال و آینده یک حوزه‌ی معین را در حافظه خود جای می‌دهند. چطور می‌توان در یک بخش تخصصی فعالیت کرد اما از آنچه در انجمن‌ها و نهادهای تخصصی آن می‌گذرد بی خبر بود؟ حضور فعال در انجمن‌های تخصصی روابط‌عمومی این امکان را فراهم می‌کند تا در کنار آشنایی با توان سایر اعضاء و تبادل تجربه‌های کاری، در جریان طرح ایده‌ها، مشکلات صنفی و آخرین پیشرفت‌ها و دستاوردهای حرفه خود قرار بگیریم.
امیرعباس تقی‌پور،
فعال حوزه ارتباطات و رسانه؛
Friday, 9 December , 2022